Sahte haber (fake news), bugünlerde oldukça ivme kazanmış durumda olan bir olgu. İçerisinde yaşadığımız ve gerçeklik sonrası çağ (hakikat sonrası çağ) olarak nitelenen “post-truth çağ”da, gerçek ile gerçek olmayan arasındaki farkın oldukça muğlaklaştığı, bu süreçte hakikatin yerini duygular, algılar ve yalanların aldığı söyleniyor. İlgili durumun haber olgusuna yansıması ise büyük ölçüde “sahte haber” fenomeni ile görünürlük kazandı. Öyle ki sahte haberler günümüzde özellikle hız, etkileşim ve kitleselliğin bir ölçüt, özellik olduğu sosyal ağlarda oldukça sık görünmeye başladı.
Sahte haber kavramını tabi ki yeni ya da nedeni bilinmeyen bir şey gibi sunamayız, zira sahte içerik, bilgi ya da haberin propaganda içerisinde dahi oldukça eski bir mevcudiyeti var. Ancak görüyoruz ki sosyal medya, sahte haberlerin yayılımını hızlandırdı. Çünkü diyalojik iletişimi mümkün kılan ve geleneksel medyadan bu yolla ayrılan sosyal medyada dolaşıma sokulan sahte içerik ve haberler, kullanıcılar arasında hızla yayılıyor ve haberde gerçeklik, doğruluk ilkelerine de doğrudan zarar veriyor. Geçtiğimiz günlerde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump’ın dünyayı kasıp kavuran yeni tip Koronavirüs (Covid-19) salgınına karşı insanların vücuduna dezenfektan enjekte edilmesi önerisini, yalan haberler ile alay etmek için yaptığını söylemesi sahte haberlerin dünyanın her yerinde ne denli ivme kazandığına ilişkin güncel bir örnek. “Alternatif gerçekler”in yaratıldığı ve görünürleştiği post-turth çağda, Trump’ın siyaseti şekillendirici hakikat sonrası hamlelerinin de tartışıldığını belirtelim. Zaten post-truth uygulamaları ilk kez 2016 yılında Trump’ın başkanlık seçim kampanyasında gördüğümüz, yaygın olarak ifade edilen bir kanı.
Siyasetten toplumsal meselelere kadar birçok konu ile ilgili hazırlanan ve dolaşıma sokulan sahte haberler, belirli bir tematiklik taşımıyor ve okuyucunun/kullanıcının haber güvenirliği noktasında kuşkulu davranmasına yol açıyor. Sahte haberler çoğunlukla sahte hesaplar aracılığıyla paylaşılıyor, kafa karıştırma ile bireyleri galeyana getirmeyi, algı yaratmayı hedefliyor ve aslında gri ve kara propaganda faaliyetine hizmet ediyor. Artık birçok sahte haber nedeniyle okuduğumuz içeriklerden şüphe ediyor, doğrulama yoluna gitmek durumunda kalıyoruz. Türkiye’de az sayıda olan doğrulama platformlarının varlığı bu noktada önemli ve Yalansavar, Teyit.org, Doğruluk Payı, Malumatfuruş gibi oluşumların sayılarının artması bir gereklilik. Bu oluşumlarda bir tematikliği ise gözlüyoruz. Avrupa’da oldukça fazla sayıda olan bağımsız doğrulama organizasyonları, kuşkusuz günümüzde sahte haberler ile savaşan en etkin oluşumlar. Oluşumların kullanıcıyı teyide yönlendirmesi de post-truth bir çağda bir diğer gereklilik olarak ortada.
Ayrıca çağımızdaki enformasyon yoğunluğunu ister “enformasyon bombardımanı”, ister “infobesite” kavramıyla açıklamaya çalışalım; göreceğimiz en net şey, yoğun içerik ve haberin artık büyük ölçüde sosyal ağlar üzerinde gözlendiği ve gündem oluşturabilecek bir etkiye dahi sahip olduğu. Öyle ki sosyal medya gündemi artık kamu, siyaset ya da medya gündemine dahi etki edebilmekte; yeni nesil bir fenomen olarak gündem belirleme ve kamuoyu oluşturma tartışmaları çerçevesinde de değerlendirilmektedir. Sahte haberler, arzu ettikleri bir seyirde gündeme etki etmeyi amaçlıyorlar. Okuyucunun/kullanıcının sahte haberleri gerçek, doğru ve güvenilir haberden ayırt etmesi, özellikle sosyal ağlardaki her habere güvenmemesi ve kuşku durumunda doğrulama yoluna gitmesi gerekiyor. Bununla birlikte söylemek gerekiyor ki, sahte haberler ve yayılımları konusunda önlemler almaya başlayan sosyal paylaşım siteleri de bu faaliyetlerini artırmalılar.
Şimdilerde Koronavirüs ile küresel bir mücadele içinde olduğumuz ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün “infodemik” şeklinde nitelediği bilgi kirliliği ortamında da, bazı sosyal paylaşım sitelerinin gerçek olmayan bilgi, haber ve içeriğin kitlesel yayılımı konusundaki önlemlerini artırdığı görülüyor. Bu kapsamda birçok platformda Koronavirüs ile ilgili sahte haber yayılımına aracı olan içerik, etiket ve videoların kaldırılması söz konusu. Sahte haberlerin en fazla görüldüğü yerlerden biri olan ülkemizde, Twitter üzerinde koronavirüs araması yapan kullanıcıları ise “Gerçekleri Öğrenin Koronavirüs (COVID-19) hakkında en iyi bilgileri alabilmek için Sağlık Bakanlığı’nın kaynaklarına ulaşabilirsiniz.” şeklinde bir yazı karşılıyor ve kullanıcılar yazının altındaki adres ve hesap aracılığıyla T.C. Sağlık Bakanlığı resmi internet sitesi ile bakanlığın resmi Twitter sayfasına yönlendiriliyor. Bu ve benzeri uygulama ve yönlendirmeler, kullanıcıların gerçek ve doğru habere güvenilir kaynaktan ulaşması gerektiğini gösteriyor. Ek olarak Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) tarafından sahte hesapların engellenmesine yönelik hazırlanan kanun teklifi de dikkat çekici. MHP Kırıkkale Milletvekili Halil Öztürk tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanlığı’na sunulan teklif, sosyal medya hesapları oluşturulurken kullanıcının Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası girmesini zorunlu hale getirmeyi öngörüyor ve bu şekilde sahte hesap açılmasının önüne geçileceği düşünülüyor.
